VEBLEN ETKİSİ NEDİR?

Geçtiğimiz günlerde Snob etkisini açıklamıştık. Snob etkisi, mikroekonomide yüksek gelirli insanların bir  tüketim ürününe olan taleplerinin düşük gelirli insanların talebine ters  orantılı olmasını ifade eder. Veblen etkisi de sık sık Snob etkisiyle beraber anılır. Peki nedir Veblen etkisi ve karşımıza ne şekillerde çıkar? Gelin birlikte bakalım:

Veblen ürün, cazibesi nedeniyle fiyatı arttıkça talebin arttığı bir üründür. Veblen, genellikle yüksek kaliteli, açgözlülüğe teşvik eden ürünleri temsil eder.

Bir Veblen ürününe olan talep artışı tüketici zevklerini ve tercihlerini yansıtır. Amerikalı iktisatçı Thorstein Veblen, bu terimin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Thorstein Veblen, ürün satın alma motivasyonunun toplumdaki diğer insanlara gösteriş yapma davranışının üzerinde durmuştu.

Veblen Mal Nedir?

Veblen mallar oldukça yaygındır. Özel olarak tasarlanan mücevherler, milyonlarca dolar değerinde lüks otomobiller ve bazı özel tasarım saatler gibi birçok pahalı ürün Veblen ürünleri olarak sınıflandırılabilir. Veblen malları genellikle varlıklı bireyleri hedefler.

Bir mala gereğinden veya ederinden daha yüksek para verme isteği, ürünün kalitesiyle ilgili değildir. Burada söz konusu olan şey zenginliğin reklamını yapmaktır, yani bir nevi statü kovalamaktır. Bu yüzden gerçek bir veblen ürün, kendisinden düşük, benzer veya eşdeğer ürünlere göre daha kaliteli olmamalıdır. Veblen mallar, fiyat arttıkça talebin arttığı mallardır. Genellikle varlıklı tüketiciler tarafından aranırlar.

Veblen malları, talep edilen miktarın snob etkisi nedeniyle fiyatla ters bir ilişkiye sahip olduğunu belirten temel talep yasası ile çelişmektedir. Eğer bir ürünün fiyatı artarsa ürünün cazibesi artabilir ve tüketici bu durumdan etkilenerek ürünü almak isteyebilir. Ancak böyle bir ürünün fiyatı düşürülürse snob etkisi azalabilir. Dolayısıyla genel talep, düşen fiyatlarla birlikte azalacaktır.

Örneğin, saatleri ele alalım: kaliteli saatler 300-500 lira bandında bulunabilirler. Ancak bir saati Veblen ürünü olarak nitelendirmek için muhtemelen dört, beş veya altı haneli bir fiyat etiketi taşıması gerekecektir.

Veblen malları fiyat arttıkça talebin arttığı bir maldır, çünkü insanlar daha yüksek fiyatların daha yüksek statüyü yansıttığını düşünür.

Neden insanlar bir ürünü sırf fiyatı arttığı için satın alır?

Bir Veblen malında, insanlar daha pahalı malların daha kaliteli olduğunu düşünüyorlar ve bu nedenle bazı insanlar daha fazla satın alma davranışı gösterebiliyorlar. Çalışmalar, insanların pahalı mallar almaktan daha fazla memnuniyet duyduklarını gösteriyor.

Veblen Mal Örnekleri

Vintage Şarap: Şık bir restoranda tüketiciler en ucuz şarabı satın almaktan kaçınabilir. Çünkü ucuz şarap, kötü tat göstergesi olarak algılanır. Şarabın fiyatı ne kadar yüksek olursa satılma olasılığı da bir o kadar artar.

Modern Sanat Eserleri: Bir sanat eseri 1 dolara satılırsa insanlar buna değer vermeyebilir. Ancak aynı ürün 100 dolara satılırsa, şüphesiz alıcılar ürünün daha iyi ve kaliteli olduğunu düşünecektir.

Tasarım Kıyafetler: Bazı giyim perakendeciler, lüks ve özellikle markalı ürünlerin fiyatını artırarak satışlarını yükseltebiliyorlar.

Grafiklerle Veblen Mal

Veblen mallarında talep sağa kayabilir. Daha yüksek fiyatlar görüldüğünde insanlar kalitede de artış olduğuna inandığı için talep eğrisi aslında sağa doğru kayacaktır.

Bazı Veblen malları düşük fiyatlarla normal talep eğrisine sahip olabilir, ancak belirli bir fiyatın üstünde 'snob değeri' olmaya başlar, bu nedenle talep eğrisi diğer tarafa eğim yapmaya başlar. P1'in üstündeki ürün, iyi bir Veblen malı gibi davranır.

Durgunluk ve tasarruf dönemlerinde az sayıda Veblen ürünü görülür. Fakat yine de Veblen ürünü olma olasılığı olan birçok ürün piyasada bulunmaya devam eder.

Veblen mal söz konusu olduğunda Giffen mal terimi de sıklıkla gündeme gelir. Bu iki ürün birbirleriyle sıklıkla karıştırılır. Gelin şimdi Giffen mal nedir öğrenelim ve Veblen maldan farkını açıklayalım:

Giffen Mal Nedir?

Giffen mal, standart ekonomi ve tüketici talebi teorisine meydan okuyan düşük gelirli, lüks olmayan ürünler için kullanılan bir terimdir. Giffen mallarına olan talep, fiyat yükseldiğinde artar ve fiyat düştüğünde düşer. Ekonometride bu, aşağı doğru eğimli bir talep eğrisi oluşturan temel talep yasalarının aksine, yukarı doğru eğimli bir talep eğrisi ile sonuçlanır.

"Giffen mal" terimi, adını İskoçyalı ekonomist, istatistikçi ve gazeteci Sir Robert Giffen'den alan 1800'lerin sonunda ortaya çıktı. Giffen ürünleri kavramı düşük fiyatlı, lüks olmayan ürünlere odaklıdır. Bu ürünler, Veblen ürünleriyle sık sık karşılaştırılır.

Giffen ürünlerine örnek vermek gerekirse; ekmek, pirinç, buğday, patates gibi temel maddeleri sıralayabiliriz. Mesela 19.yüzyıl İngiltere'sinde patatese olan talebin artması da Giffen ürüne bir örnek olarak gösterilebilir.

Giffen Paradoksu Nedir?

19. yüzyılda Robert Giffen, İrlandalı maden işçilerinin tüketim davranışlarını inceleyerek çeşitli sonuçlara ulaşmıştır. İncelemeleri sırasında patates fiyatlarının arttığını ve buna rağmen maden işçilerinin patatese olan talebinin arttığını gözlemlemiştir. O dönemde fakir işçi sınıfının önemli besin kaynaklarından biri patatesti. 19.yüzyıl İngiltere'sindeki tüketim malları çok çeşitli olmadığından patatesin fiyatı arttığında ikame mal olarak tüketilebilecek malların sayısı sınırlıydı. İşçilerin gelirleri düşük olduğu için patates alan işçiler diğer tüketim ürünlerini eskisi gibi fazla alamıyorlardı. Bu nedenle patatesten arta kalan parayla işçiler yine patates almışlardır. Sonuç olarak patates fiyatı artmasına rağmen talepte de büyük bir artış olmuştur.

Giffen paradoksu için 3 koşul gereklidir:

-Söz konusu mal, düşük bir mal olmalıdır.

-Söz konusu malın ikamesi zor olmalıdır. Örneğin, tereyağ giffen ürün kategorisine girmez çünkü tüketiciler anında ikamesine yönelirler (margarin).

-Söz konusu mal, tüketici kesimin bütçesinde önemli bir yeri kaplamalıdır.

Günümüzden örnek vermek gerekirse ekmeği giffen mal olarak düşünebiliriz. Dar gelirli bir aile düşünelim: bir ekmek ve omlet, peynir, zeytin, menemen ile karınlarını doyuruyorlarsa ekmekte görülen fiyat artışı karşısında ailenin ekmeğe olan talebi artacaktır. Çünkü daha fazla ekmek ve yanında sadece yumurta veya peynirle de karınlarını doyurabilirler - bu durumda menemen için gereken malzemeleri almalarına da gerek kalmaz.

Giffen ve Veblen Ürünleri Karşılaştırması

Giffen ve Veblen malları, standart arz ve talep yasalarına aykırı olan mallardır. Hem Giffen hem de Veblen ürünlerinde bir ürünün talep eğrisi yukarı doğru eğimlidir.

Giffen mallar, düşük mallardan oluşur ve ikameleri zordur ya da yoktur. Ayrıca bir giffen ürünün tüketicinin harcamalarında büyük bir yer kaplaması gerekir. Ekmek, süt, yumurta, et vb. ürünler giffen kategorisine girebilirler. Veblen ürünlerin aksine statü veya gösteriş için talep edilmezler.

Veblen mallarının da yukarı doğru eğimli bir talep eğrisi vardır, ancak bazı farklı etkileri vardır. Veblen ürünleri premium, lüks ürünlerdir. Örnekler arasında ünlü tasarım giysiler veya kaliteli şaraplar sayılabilir. Bu mallar, yüksek bir sosyal statü ile ilişkilidir. Bu nedenle, yüksek gelirli tüketiciler bu malları daha yüksek bir fiyata sahip olduklarında daha arzu edilir bulmaktadır. Gelir etkisi bu mallar üzerinde çok az etkiye sahiptir.

Kaynaklar:
https://www.investopedia.com/terms/v/veblen-good.asp
https://www.economicshelp.org/blog/1164/economics/veblen-goods
https://wikieducator.org/GIFFEN'S_PARADOX