BİR NASDAQ FACİASI: DOTCOM BALONU

İnternet balonu olarak da bilinen dotcom balonu, 1990'ların sonunda boğa piyasası görüldüğü zamanlarda, internet tabanlı şirketlere yapılan yatırımların körüklemesiyle ABD teknoloji hisse senetlerinde ani bir artış olduğu sırada yaşandı. Dotcom balonu sırasında, hisse senedi piyasalarının değeri katlanarak büyüdü. Teknoloji sektörünün baskın olduğu Nasdaq endeksi, 1995-2000 yılları arasında 1.000 seviyelerindeyken birdenbire 5.000'in üzerine çıktı. 2001 ve 2002'de ise hisse senetleri ayı piyasasına girdiğinde balon patladı.

Bu balonu izleyen çöküş, Nasdaq endeksini 10 Mart 2000'de 5.048.62 pik seviyesinden %76.81 düşüşle 4 Ekim 2002'de 1.139.90'a geriletti. 2001 yılı sonuna kadar ise dotcom hisselerinin çoğu dibe çökmüştü. Cisco, Intel ve Oracle gibi teknoloji hisselerinin fiyatları bile değerlerinin %80'inden fazlasını kaybetmişti. Nasdaq'ın dotcom zirvesine çıkması tamı tamına 15 sene sürdü (23 Nisan 2015 dotcom zirvesi).

Dotcom (Noktacom) şirketleri, interneti iş modellerinin merkezine koyan şirketlerdir diyebiliriz. Dotcom adı, dünyanın en çok kullanılan alan adı uzantısı .com’dan gelir. Bu şirketlere örnek olarak; Google.com, Amazon.com, Facebook.com, Yahoo.com ve Pets.com gösterilebilir.

Dotcom Balonu Nedir?

Dotcom balonu; spekülatif yatırımların varlığı, start-up'lar için risk sermayesi fonlarının bolluğu ve dotcom'ların kar edememesi kombinasyonundan ortaya çıktı. Yatırımcılar, 1990'lı yıllarda bu şirketlerin bir gün kar elde edebileceklerini umut ederek internet girişimlerine bolca para döktü ve birçok yatırımcı ve girişimci, internetin artan kullanımından ödün vermeden temkinli olmayı bir kenara bırakarak iştahlı bir yatırımı tercih etti.

Sermaye piyasaları sektöre para akıtırken, yeni kurulan şirketler hızla büyümek için bir yarış içerisine girdiler. Tescilli teknolojisi olmayan şirketler mali sorumluluklarından vazgeçerek kendilerini ortamdaki rekabetin içinden çıkarabilecek markalar yaratma konusunda servet harcadılar. Hatta bazı yeni şirketler bu sebeple bütçelerinin yaklaşık %90'ını reklamlara harcadı.

İnternet ve teknoloji sektörüne akmaya başlayan servetler 1997 yılında Nasdaq endeksine doğru akmaya başladı. 1999 yılına kadar risk sermayesi yatırımlarının %39'u internet tabanlı şirketlere gidiyordu. Aynı yıl, 457 halka arzın 295'i internet şirketleri ile ilgiliydi. Bu sayıyı 2000 ylının ilk çeyreğinde 91 şirket izledi.
Dönemin Fed Başkanı Alan Greenspan, piyasaları 5 Aralık 1996'da görülen irrasyonel piyasa coşkusu konusunda uyardı. Ancak Fed, internet stoklarını finanse etmek için 2000 baharına kadar para politikasını sıkılaştırmadı. Ateşe körükle gittikten sonra balonu patlatmaktan başka seçeneği kalmadı. Balon nihayet patladığında yatırımcıların büyük kısmı çok yüksek miktarlarda kayba uğradı ve bazı şirketler iflas etti.

Dotcom Balonu Nasıl Patladı?

1990'lar, birçok alanda hızlı bir teknolojik ilerleme dönemiydi. Ancak ülkenin şimdiye kadar gördüğü en büyük sermaye büyümesine yol açan şey internetin ticari hale gelmesiydi. Intel, Cisco ve Oracle gibi yüksek teknolojili standart teknoloji şirketleri, bu sektörde organik büyümeyi temsil ediyor olsalar da 1995'te başlayan borsa yükselişini körükleyenler yeni başlayan dotcom şirketleriydi.

Beş yıl içinde oluşan balon; ucuzluk, kolay sermaye, piyasanın aşırı güveni ve saf spekülasyon ile beslendi. Risk sermayesi kapitalistleri, adından sonra “.com” olan herhangi bir şirkete serbestçe yatırım yapan bir sonraki hedeflerini bulmak için endişe içindelerdi. Piyasa değerlendirmeleri, birkaç yıl boyunca gerçekleşmeyecek kazançlara ve kârlara dayanıyordu ve yatırımcılar geleneksel analizleri göz ardı ederek yatırım yapmak için çok istekliydiler. Henüz gelir, kâr ve üretilmiş bir malı olmayan şirketler, hisse senedi fiyatlarını bir gün içinde 3-4 katına çıkaran ilk halka arzlarlarını gerçekleştirerek servetlerini katlamaya başladılar.

Nasdaq endeksi, 10 Mart 2000'de bir önceki yıla göre neredeyse iki katına çıkarak 5048'e yükseldi. Piyasanın zirvesinde bulunan Dell ve Cisco gibi önde gelen yüksek teknoloji şirketlerinden bazıları, hisse senetlerine büyük satış emirleri verdi ve bu da yatırımcılar arasında panik satışlarına sebep oldu. Birkaç hafta içinde borsa, değerinin % 10'unu kaybetti. Yatırım sermayesi kurumaya başladığında dotcom şirketleri de kurumaya başladı. Yüz milyonlarca dolarlık piyasa değerine ulaşan Dotcom şirketleri, birkaç ay içinde değersiz hale geldi. 2001 yılı sonunda ise halka açık dotcom şirketlerinin çoğu kayboldu ve trilyon dolarlık yatırım sermayesi buharlaşarak yok oldu.

Girişimciler, teknolojilerinin dünyayı nasıl değiştireceği hakkında konuştuklarında bile, zihinlerinin arkasında hala dot-com balonunun patlamasının etkisi var.

Dotcom Balonunu Atlatabilen 5 Büyük Şirket

1.Amazon.com (Nasdaq: AMZN): Jeff Bezos tarafından 1994 yılında kurulan Amazon, dünyanın en büyük çevrimiçi perakendecisidir. 1995 yılında Amazon, bir kitapçı olarak çevrimiçi çıkışını yaptı ve sonunda ürünlerinin arasına film, müzik, elektronik, bilgisayar yazılımı ve diğer birçok ürün daha ekledi. Amazon'un ilk halka arzı 15 Mayıs 1997'de hisse başına 18 dolarlık bir fiyatla gerçekleşti, 100 dolardan fazla yükseldi ve daha sonra dotcom balonunun patlamasının ardından 10 doların altına düştü. Diğer dotcom'lar gibi, Amazon'un iş planı daha çok marka bilinirliği ve daha az gelir odaklıydı ve 2001'in dördüncü çeyreğine kadar kâr etmedi. Bugün ise Amazon hisse başına 200 doların üzerinde işlem görüyor ve net olarak 9.86 milyar dolarlık satışı var.

2.eBay (Nasdaq: EBAY): Pierre Omidyar tarafından 1995 yılında kurulan eBay, popüler bir çevrimiçi açık artırma ve perakende satış platformudur. Sistemde bulunan açık artırmaların sayısı 1996'da 250.000'den 1997'nin sadece ilk ayında 2 milyona çıktığı için eBay erken büyüme gösterdi. 21 Eylül 1998'de eBay halka arz fiyatı 18 dolardı. eBay, ürün kategorilerini antikalardan otomobillere ve gayrimenkullere kadar satabilecek her şeyi içerecek şekilde genişletti. Bu hamle, şu anda şirketin bildirilen 9 milyar doları aşan gelirinin ve 17.000'den fazla çalışanının en büyük sebebidir.

3.Priceline.com (Nasdaq: PCLN): 1998 yılında kurulan Priceline, kullanıcıların indirimli fiyatlardan otel, araba kiralama, uçak bileti ve tatil paketleri bulmasına yardımcı olan bir seyahat sitesidir. Priceline hisseleri, Mart 1999'daki ilk işlem gününde 16 dolardan 86.25 dolara yükseldi. Ancak birkaç yıl içinde 10 doların altına düştü. 11 Eylül 2001 terör saldırılarının ardından seyahat endüstrisi büyük sıkıntılarla karşılaştı. 2002 yılında, Priceline'ın o zamanki yeni CEO'su Jeffery H. Boyd, Priceline markasını uçaklarda değil otellerde yeniden inşa etti ve Avrupa'daki pazarını genişletti. Priceline şu anda 90'dan fazla ülkede 100.000'den fazla otelden oluşan bir ağ ile çalışıyor ve bugün hisseleri 500 doların üzerinde işlem görüyor.

4.Shutterfly (Nasdaq: SFLY): Shutterfly, kullanıcıların baskı, takvim, fotoğraf albümü, kartlar, kırtasiye ve fotoğraf paylaşım web siteleri oluşturmasına olanak tanıyan internet tabanlı kişisel yayıncılık hizmetidir. 1999 yılında kurulan Shutterfly, 30 Eylül 2006'da halka arz için 15.55 dolarlık halka arz fiyatıyla dotcom balonundan sağ çıktı. Shutterfly, Snapfish ve Kodak dahil olmak üzere büyük rakiplere sahipti. InfoTrends'e göre, üç şirket birlikte çevrimiçi fotoğraf ve mal piyasasının yaklaşık % 85'ini kontrol ediyor. Bugün, Shutterfly hisse başına 60 doların üzerinde işlem görüyor.

5.Coupons.com:  Steve Boal, kupon işinin henüz yeni internet ekonomisine uyum sağlamadığını fark ettikten sonra 1998 yılında Coupons.com'u kurdu. Üç yıl sonra, 2001 yılının Nisan ayında, şirket ilk dijital kuponunu çıkardı; iki ay sonra kendi web sitesini kurdu. Haziran 2011'de Coupons.com, kurumsal yatırımcılardan 200 milyon dolar çekti; hizmetleri genişletmek ve işe alımları artırmak için bu para kullanıldı. Şirket şu anda 1 milyar dolar değerinde.

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz; 1990'ların sonlarına doğru İnternet insanlar için nispeten yeni bir şeydi ve bunu hayata geçirmek adına işletmeler, şirketler ve yatırımcılar büyük bir umut ışığı altında birleşerek çalıştılar. Şirketlerin çoğu büyük ve hızlı bir büyüme yaşarken - sahipleri anında milyoner haline geldi - önemli orandaki diğer şirketler ise hızlıca yok oldu. Kurtulanlar ise çok büyük ve başarılı şirketler haline geldi. Hala günümüzde, özellikle Amazon.com için bu söylenebilir, bu şirketlerin piyasa hacmi ve başarıları göz önüne alındığında zirveyi ellerinden bırakmayacak gibi görünüyorlar.

Kaynaklar:
https://www.investopedia.com/terms/d/dotcom-bubble.asp
https://ideas.ted.com/an-eye-opening-look-at-the-dot-com-bubble-of-2000-and-how-it-shapes-our-lives-today