BİR KABULLENDİRME ÇABASI: SNOB ETKİSİ

Snob etkisi, mikroekonomide yüksek gelirli insanların bir tüketim ürününe olan taleplerinin düşük gelirli insanların talebine ters orantılı olmasını ifade eder.

"İnsanlık yüzyıllardır iyi malların varlığı ile kendini memnun etmeye çalıştığı için, lüks mallar yoğun bir ilgi ve tartışma noktası olmuştur. Geçmişle karşılaştırıldığında, bugün bazı tüketiciler yüksek gelir düzeyine sahiptir ve bu kişiler isteğe bağlı/zorunlu olmayan tüketim harcamaları yapabilirler. Bugün bu tüketicilerin lüks mallar için oldukça yüksek harcamalar yapmaya istekli oldukları ise apaçıktır." [1]

İçinde bulunduğumuz küresel krizlere ve faizlere rağmen lüks mal tüketiminin önemi hiç de azalmıyor ve azalacak gibi de görünmüyor.

Peki bu etki tam olarak neyi anlatır ve günümüzde nasıl yorumlanır? Yazımızı okumaya devam edin.

Snob (Züppe) Etkisi Nedir?

Snob etkisi, tüketicinin bütçesini aşabilecek düzeyde tüketim yapabileceğini anlatır. Tüketici, sahip olduğu gelir seviyesine uygun olmayan, ekonomik açıdan kendisinden daha iyi durumda olan kişilere özenerek bütçesini aşacak harcamalarda bulunabilir.

Fiyat düştükçe talebi artan normal ürünlerin aksine, züppe etkisi olan mallar bunun tam tersi bir etkiye sahiptir. Aşağıdaki grafik, fiyat arttıkça talebi azalmaya devam eden normal bir ürün için talep eğrisini göstermektedir. Ancak, bir noktadan sonra fiyat arttıkça talep de artar ve bu mallar snob mallara dönüşürler. Bu durum da snob etkisi olarak adlandırılır.

Bu durum benzersiz, pahalı veya olağandışı mallara sahip olma arzusuyla ortaya çıkar. Bu mallar genellikle yüksek ekonomik değere sahipken pratikteki değerleri oldukça düşüktür.

Snob Etkisine Teknik Bakış

Snob etkisi, prestiji yüksek ve benzersiz bir metaya sahip olma arzusunu ifade eder. Snob değeri olan bir metada talep fazlayken o metaya sahip olan insan sayısı azdır.

Nadir sanat eserleri, özel olarak tasarlanmış spor arabalar, sipariş üzerine tasarlanmış giysiler, milyar dolar değerindeki lüks arabalar... Örneğin, çok pahalı bir lüks otomobilden elde edilen tek fayda, esas olarak, sadece birkaç kişinin sahip olduğu gerçeğinden kaynaklanan prestij ve statü değeridir.

Snob etkisi aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Burada X ekseni üzerinde bir snob malının talep miktarı ve y ekseninde fiyatını görüyoruz.

Grafikle ilgili şöyle varsayımlarda bulunalım: D1, insanların bin kişinin snob değere sahip bir metaya sahip olduğunu düşünmesiyle ilgili bir talep eğrisi olsun. Şimdi de bu kişilerin 20 bin kişinin söz konusu metaya sahip olduğunu düşündüğünü, buna bağlı olarak metanın snob değerinin düştüğünü varsayalım. Sonuç olarak talep eğrisi D2 pozisyonuna geçecektir.

Yine, eğer insanlar 30 bin kişinin bu metaya sahip olduğuna inanırsa, snob değeri veya prestij değeri daha da azalacaktır. Sonuç olarak, metaya olan arzu veya talep azaldıkça talep eğrisi sola kaymaya devam edecek ve D3, D4... diye devam edecektir.

Böylece, snob etkisinin bir sonucu olarak, daha fazla insanın söz konusu metaya sahip olduğuna inanıldıkça, bu metaya olan talep düşer. Sonuçta insanlar kaç kişinin bir ürüne sahip olduğunu az buçuk tahmin edebilirler.

Züppe Etkisinin Günümüzdeki Yorumu Nedir?

John Maynard Keynes, klasik iktisatta homo economicus olarak tabir edilen "rasyonel" insanın aslında rasyonel olarak hareket edemediğini söyledi. Ardından rasyonel veya mantıklı kararlar alamayan bireylerin tercihlerini belirleyen faktörlerin neler olabileceğini ortaya koydu. Snob effect terimi, John Maynard Keynes tarafından tüketicilerin tercihlerini belirleyen faktörlerden biri olarak kullanılıyor. Bu etki, alt ve orta gelir grubuna ait bireylerin kendi sosyal statülerini beğenmediği, kendilerini daha yüksek sınıfta hissetmek istedikleri sonucunu ortaya koyuyor.

Diğer bir deyişle, bazı kişiler kendilerinden yüksek statüde bulunanlara özeniyor ve onlar gibi görünmek adına bütçelerini aşan çılgın harcamalar yapıyorlar. Bu davranış, tüketim konusunda rasyonel olamayan bireylerin kendilerini gösterme, kabullenme ve en önemlisi diğer kişilere kabul ettirme çabası olarak yorumlanır.

Şöyle bir örnek verelim; A, bir memur, orta seviye bir gelire sahip ve çevresindeki kişilerin çoğu da memur statüsünde. Bu kişilerin ortak olarak alışveriş yaptığı giyim mağazası XYZ, A'ya bir süre sonra sıradan ve bayağı buluyor. Sonuç olarak daha üst gelirli kişilerin alışveriş yaptığı CVB mağazasından giyim alışverişi yapmaya başlıyor. Daha çok para harcıyor, bütçesini aşıyor ama kendisini daha "yukarıda" ve yüksek statüde hissediyor.

Yani aslında ürünün pratikteki değerine değil de statüdeki değerine para veriliyor.

Yüksek gelir düzeyine sahip kişiler ise -eğer kendilerini ayrıcalıklı görüyorlarsa- kendilerinden daha düşük gelire sahip olanların gittiği yerlere gitmezler veya aldıkları ürünleri kullanmazlar. Örneğin, herkesin kolay kolay gidemediği, çok pahalı bir restoran olduğunu düşünelim. Eğer düşük gelirli kişiler bir şekilde bu restorana gidebiliyorlarsa snob etkisi yüzünden yüksek gelirli kişiler oraya gitmeyeceklerdir.

Aslında bütçemize göre değil de psikolojik durumumuza göre harcama yapıyoruz da diyebiliriz. Statü, gösteriş gibi etkilere maruz kalarak yaptığımız irrasyonel harcamaların olumsuz etkileri, kendimizi var etme/kabullendirme psikolojisi çerçevesinde etkisiz kalıyor gibi görünüyor.

Konuyla ilgili Bandwagon ve Veblen etkisini de ilerleyen günlerde yazacağım.

Finansal durumunuzu iyi yönetebilmek ve gereksiz harcamalardan kaçınmayı öğrenmek adına buradaki yazımızı da okumanızı öneririm.

Siz ne düşünüyorsunuz? Snob etkisi ülkemizde yaygın mı sizce? Yorumlarda bizimle paylaşın.

Kaynaklar:

[1]https://www.researchgate.net/publication/271563436_The_Snop_Effect_in_the_Consumption_of_Luxury_Goods

https://www.mbaskool.com/business-concepts/marketing-and-strategy-terms/11213-snob-effect.html

http://www.economicsdiscussion.net/essays/economics/network-externalities-bandwagon-effect-and-snob-effect-with-diagram/934