AKILLI SÖZLEŞME (SMART CONTRACT) NEDİR?
Akıllı sözleşme, blok zincir teknolojisi dendiğinde akla gelen en kritik bileşenlerden bir tanesidir. Bitcoin'in temeli olarak görülen blok zincir teknolojisi, akıllı sözleşme gibi kritik bileşenleriyle kripto para ekosisteminin yegane destekçisi olmanın yanında çok daha farklı bir boyuta evrilmeyi başarmıştır.
Akıllı sözleşme, bir sözleşmenin tamamını ya da belirli bir kısmını otomatik bir şekilde yürüten, blok zincir tabanlı platformlarda depolanan bilgisayar kodlarıdır. Akıllı sözleşme terimi, 1998 yılında "Bit Gold" adlı bir sanal para icat eden Nick Szabo isimli bilgisayar bilimcisi ve kriptograf tarafından kullanıldı. Szabo, Washington Üniversitesinde yüksek lisans öğrencisiyken şu tanımı yaptı:
"Yeni kurumlar ve bu kurumları oluşturan ilişkileri resmileştirmek artık dijital devrimle mümkün hale geldi. Bu yeni sözleşmeleri "akıllı" olarak adlandırıyorum. Çünkü bu sözleşmeler kağıttan ve cansız sözleşmelerden çok daha işlevsel. Burada yapay zeka kullanımı ima edilmiyor. Akıllı sözleşme, tarafların vaatler üzerinde gerçekleştirdikleri protokoller dahil olmak üzere dijital olarak yaptıkları sözleşmedir."
23 yıl önce tanımı yapılan, günümüzde kullanımı ve talebi artan akıllı sözleşmelerin ne olduğuna, nasıl çalıştığına bakalım ve bu sözleşmelere ait bazı kripto paraları inceleyelim.
Akıllı Sözleşme Nedir, Nasıl Çalışır?
Önceden belirlenen koşullar karşılandığında çalışan ve blok zincirde depolanan akıllı sözleşmeler, genellikle bir anlaşmanın yürütülmesini otomatik hale getirmek için kullanılırlar. Bu sayede, katılımcılar herhangi bir aracı olmadan ve vakit kaybı yaşamadan sonuçları belli olan bir sözleşme yapmış olurlar. Bu süreç taraflar için güvenilir kabul edilirken aynı zamanda sözleşmeyle birlikte iş akışı otomatikleştirilebilir.
Akıllı sözleşmelerin çalışması, blok zincirde bulunan basit bir koda dayanır. Bu kod, basitçe "if/when...then" koşul yapısına sahiptir. Bilgisayar ağı, önceden belirlenmiş olan koşullar karşılandığında ve bu koşullar doğrulandığında işlemleri gerçekleştirir. Bu işlemler, taraflara bildirim gönderilmesi, para akışı yapılması gibi işlemleri içerebilir.
İşlem tamamlandığında blok zincir güncellenir. Bu da işlemin değiştirilemeyeceği, sonuçların ise sadece izin verilen tarafların görebileceği anlamına gelir.
Akıllı sözleşmeler yazılımcılar tarafından programlanabilirken bazı şirketler akıllı sözleşmelerin yapılandırılmasını basitleştirmek için çeşitli çevrim içi araçlar, şablonlar, vb. ürünler sunar.
Bu sözleşmeler Bitcoin ve Ethereum gibi ağlarda kodlanabilir. Ethereum, akıllı sözleşme için en çok tercih edilen platformdur.
Akıllı Sözleşmelerin Faydaları
Akıllı sözleşmeler, kullanıcılar için birçok fayda sağlar. Bu sözleşmelerin öne çıkan en büyük faydalarından birisi güvenlik ve şeffaflık sağlamasıdır. Üçüncü tarafların olmayışı ve şifrelenen işlemlerin taraflar arasında paylaştırılması sayesinde bilgilerin değiştirilmesi ya da başkaları tarafından erişilmesi gibi problemler görülmez. Böylece sözleşmenin kontrolü tamamen taraflarda olur.
Blok zincirde yapılan işlemlerin şifrelendiği için üçüncü tarafların erişimi mümkün olmadığı için hack saldırısının görülme olasılığı çok düşüktür.
Akıllı sözleşmeler dijital ve otomatik olduğundan işlemlerle ilgili manuel bir belgenin doldurulması gerekmez. Her şey otomatik olduğundan zaman kaybı yaşanmadan işlemler koşullara göre gerçekleşir.
Hız sağlayan akıllı sözleşmeler, tarafların işlem gecikmesine maruz kalmasını engellediği için ekstra ücret ödemelerinin de önüne geçer.
Akıllı Sözleşme Coinleri ve Örnekleri
Akıllı sözleşmeler, kripto paraların aksine dünya çapında birçok hükümet, kurum ve finansal kuruluşların ilgisini çekiyor. Blok zincir teknolojisi ve akıllı sözleşmeler, birçok ülkenin test ettiği teknolojiler arasında yer alıyor.
Örneğin, ABD finans şirketi DTCC ve JPMorgan, Citi gibi büyük bankalar, kredi temerrüt işlemlerini akıllı sözleşme kullanarak yapıyor. Japonya, Güney Kore gibi ülkeler, Ripple'ın blok zincirini test ediyor.
Piyasadaki en büyük 10 akıllı sözleşme DeFi (merkeziyetsiz finans) coinleri, CoinMarketCap'te** şu şekilde sıralanıyor:
Ethereum (ETH)
Cardano (ADA)
Chainlink (LINK)
Avalanche (AVAX)
Stellar (XLM)
Ethereum Classic (ETC)
VeChain (VET)
Eos (EOS)
Neo (NEO)
Tezos (XTZ)
Ethereum CTO'su Gavin Wood, akıllı sözleşmelerin sağlık hizmetlerinden otomobillere, gayrimenkulden hukuka kadar sayısız sektörü etkileme kapasitesi olduğunu söylüyor.
İlerleyen zamanlarda daha çok ülke ve kurumun bu teknolojileri benimsemesiyle daha hızlı, güvenli işlemlerin hayatımıza girdiğini görebiliriz.
*https://corpgov.law.harvard.edu/2018/05/26/an-introduction-to-smart-contracts-and-their-potential-and-inherent-limitations/
**https://coinmarketcap.com/tr/view/smart-contracts/