BORSA NEDEN ÇÖKER?

Borsa çöküşü, piyasa endeksinin işlemin bir gün veya birkaç gün içinde ciddi bir şekilde düşmesi olarak tanımlanır. Bir günde %10 veya daha fazla bir günlük piyasa düşüşü borsa çöküşünü temsil eder.

Borsa Nedir?

Borsa; halka açık şirketlerin hisselerinin alım, satım ve ihraç faaliyetlerinin düzenli olarak gerçekleştirildiği piyasaların toplamıdır. Bu tür finansal faaliyetler, kurumsallaşmış resmi borsalar veya belirli bir yönetmelikler dizisi altında çalışan tezgah üstü piyasalar aracılığıyla gerçekleştirilir. Bir ülkede veya bölgede hisse senetleri ve diğer menkul kıymet işlemlerinde işlemlere izin veren birden fazla hisse senedi alım satım yeri bulunabilir.

Borsa ve hisse çoğu zaman birbirinin yerine kullanılırken, ikinci terim genellikle birincisinin alt kümesidir. Eğer kişi borsada işlem yaptığını söylüyorsa, borsaya dahil olan bir (veya daha fazla) hisse senedi alıp sattığı anlamına gelir. Türkiye’de Borsa İstanbul, ABD’de New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE) ve Nasdaq, Avrupa’da DAX örnek gösterilebilir.

-> Hisse Senedi Nedir?

Şirketler, işletmelerini yürütmek için fon toplamak amacıyla hisse senedi satarlar. Hisse senedi sahibi (hissedar) şirketin bir parçasını satın almış olur ve sahip olunan hisselerin türüne bağlı olarak, varlıklarının ve kazançlarının bir kısmı için bir şirketten hak talebinde bulunur. Başka bir deyişle, hissedar artık hisse senedi satan şirketin sahibi gibi olur. Hissedarlık, kişinin sahip olduğu hisse sayısına göre belirlenir. Örneğin, bir şirketin 1.000 hisse senedi stoku varsa ve yatırımcı 100 hisseye sahipse şirketin varlıklarının ve kazançlarının % 10'una sahip olmuş olur ve hak iddia eder. Hisse senedi sahiplerinin şirketleri yoktur, yalnızca şirketler tarafından ihraç edilen hisselere sahiptirler.

Borsalar genellikle hisse seneti ticareti ile bilindiğinden hisse senedi piyasası olarak adlandırılsalar da borsada işlem gören fonlar (ETF), kurumsal bonolar ve hisse senetlerine, emtialara, para birimlerine ve bonolara dayalı türev piyasaları gibi diğer finansal menkul kıymetler de borsada işlem görür.

Borsa Neden Çöker?

Basitçe söylemek gerekirse: Korkmuş olan satıcılar piyasa çökmelerine neden olur. Beklenmedik bir ekonomik olay, felaket veya kriz paniği tetikler. Örneğin, 2008'deki piyasa çöküşü, Dow'un 777.68 puan düşmesiyle 29 Eylül 2008'de başlamıştı. Bu, New York Menkul Kıymetler Borsası tarihinin en büyük puan düşüşüydü. Yatırımcılar paniğe kapılmışlardı ve Lehman Brothers'ın yaptığı gibi daha fazla finansal kurumun iflas edeceğinden korkuyorlardı.

Çöküşler genellikle uzun bir boğa piyasasının sonunda meydana gelir. Yani irrasyonel bir coşkunun veya açgözlülüğün hisse senedi fiyatlarını sürdürülemez seviyelere çektiği zamanlarda borsa çöküşü görülür de diyebiliriz. Bu noktada fiyatlar, kazançlarıyla ölçülen şirketlerin gerçek değerinin üzerine çıkar.

Borsaların nihai çöküşüne katkıda bulunan faktörler nelerdir?

1.Panik Satışı: Neredeyse kaçınılmaz olarak bir borsa çöküşünün arkasındaki ilk ve en önemli neden panik satışlarıdır. Piyasada yatırımcıların panik olmasına yol açabilecek birçok tetikleyici unsur bulunabilir. Haberlerden politik gelişmelere, doğal felaketlerden salgın hastalıklara hadar birçok unsur panik satışlarını tetikleyebilir. Panik satışların arkasında hissedarların kar beklentileri konusunda şüphelenmeye başlaması ve gelecekteki zararlarını sınırlama istekleri bulunur. Panik satışlar gerçekleştiği zaman borsalar hızla düşmeye başlar ve en sonunda çöker. Bu çöküşü de genellikle bir piyasa balonu da takip eder.

Borsada spekülasyonlar üzerinde fiyatlar yükselmeye devam ettiğinde, yatırımcılar neredeyse her zaman kayıp yaşayacaklarını öngörerek panik satışları yaparak kayıplara neden olurlar. Panik satışlarında görülen belirleyici faktörlerden birisi, panik satışları ve borsa çöküşünden hemen önce hisse senedi fiyatlarının çok fazla gerilmesidir. Anlamsız bir yukarı yönlü hareketlilik görülmeye başlanır. Yani fiyatlar pek de gerçeğe uygun veya mantıklı şekilde yükselmez. Bu noktada da sorunlar çıkar.

2.Ekonomi Politikaları: Piyasaları olumsuz etkileyen herhangi bir ekonomik politika varsa, bir borsa çöküşünü tetikleme olasılığı oldukça yüksektir. Bazen ekonomi politikaları küresel arz ve talep dinamiklerinin seyrini değiştirebilir ve bu genellikle bireysel hisse senetlerinin nasıl tepki vereceğini değil aynı zamanda genel olarak borsaların da nasıl tepki vereceğini etkiler.

3.Siyasi Gelişmeler: Borsalar için bir diğer önemli tetikleyici kesinlikle ülkedeki siyasi gelişmelerdir. Bazen siyasi haberler borsada gerçekten büyük bir düşüşe neden olabilir. Bu durum özellikle hissedarlar arasında olası bir siyasi gelişmenin potansiyel etkisi hakkında panikleyerek tetiklenmelerinin ardından gerçekleşir. Piyasa bazen belirli bir gelişmeyi ülkenin gelecekteki beklentileri için negatif olarak yorumlayabilir ve panik tüm piyasaya yayılabilir. Panikle birlikte gerçekleşen satışlar da nihai borsa çöküşüne sebep olabilir. Bu arada siyasi gelişmelerin borsaları etkilemesi için olayların sadece kendi ülkenizde gerçekleşmesine gerek yoktur. Örneğin, küresel gelişmeler Türkiye’deki siyasi gelişmeleri etkilerse ve olumsuz sonuçlar görülmeye başlanırsa bu durum kesinlikle piyasalarsa satış baskısına yol açarak borsanın çöküşüne zemin hazırlayacaktır.

Borsa Çöküşünün Etkileri

Borsa çöküşleri yatırımcılar için aşağıdaki olumsuz sonuçlarla oldukça olumsuz sonuçlara yol açmaktadır:

-Para kayıpları yükselir
-Yatırımcılar ciddi zararlar görebilir
-İşsizlik artar
-Bankalar iflas eder
-Emlak piyasası kayıp verir

Çökmeler ayı piyasasına veya resesyona yol açabilir. Hisse senetleri, şirketlerin işletmelerini yönetmek ve büyütmek için kullandıkları önemli bir nakit kaynağıdır. Hisse senedi fiyatları önemli ölçüde düşerse, şirketlerin büyümesi yavaşlar. Üretmeyen firmalar sonunda çözücü kalabilmek için işçileri işten çıkarırlar. İşçiler işten çıkarıldıkça, harcamalar da azalır ve talepte düşmeler meydana gelir. Talebin düşmesi daha az gelir anlamına geliyor. İşçilerin işten çıkarılması ve talep düşüşü devam ettikçe ekonomi daralmaya başlar ve resesyona sürüklenir. Tarihsel olarak baktığımızda borsa çöküşlerinin Büyük Buhran gibi büyük ekonomik kriz ve resesyonlardan önce gerçekleştiğini görürüz.

Ayı ve boğa piyasası hakkında bilgi almak için buraya tıklayabilirsiniz.

Borsa Çökünce Ne Yapılmalı?

Borsalar çökerken, satış cazibesine kapılmamak gerekiyor. Çünkü bu aynı düşen bir bıçağı yakalamaya çalışmak gibidir. Borsa çöküşü, bireysel yatırımcının en düşük fiyatlarla satış yapmasına yol açar ve bu kesinlikle iyi bir şey değil. Peki neden?

Borsa genellikle çöküşü takip eden aylarda zararı telafi eder. Piyasalar tekrar canlandığında, satıcılar tekrar satın almaktan korkarlar. Sonuç olarak, kayıplarını korurlar. Çöküş sırasında satıyorsanız, muhtemelen kayıplarınızı telafi etmek için gereken zamanda satın alamayacaksınız.

Buradaki en iyi senaryo çöküşten önce satış yapabilmektir. Borsanın çökmek üzere olduğunu nasıl anlarsınız? Panik alımlarıyla sonuçlanan “borsaya yatırmalıyım yoksa kar elde edemeyeceğim” hissiyatı bulunur ve çoğu yatırımcı piyasalar zirvedeyken alım yapmaya başlarlar. Yani duygularıyla hareket ederler. Kısacası, önceden net bir şey kestirmek pek de mümkün değil. Bunun çözümü ise hisse senetleri, tahviller ve emtialardan oluşan zengin bir portföye sahip olmaktır.

Borsalar toparlanmaya başladığında ise portföyünüzü yeniden dengeleyerek kayıplarınızı en aza indirip çöküşten rahatça çıkabilirsiniz. Eğer hisse senetleri değer kazandığında satabilirseniz iyi bir iş çıkardınız demektir. Ekonomik durgunluk devam ederken fiyatlar düştüğünde hisse alıp fiyatlar yukarı çıktığında satarak dengeleme politikası uygulayabilirsiniz. Buradaki kilit nokta aslında gerçekten iyi bir şekilde çeşitlendirilmiş portföydür.

Neler Yapılabilir?

-Hiçbir şey yapmamak: İyi bir portföyünüz varsa, zorlu bir piyasa ortamında yapılacak en akıllıca hamle parkurda kalmaktır. Yapabileceğiniz en kötü şey ise borsadan çıkmak. Eğer parkurda kalırsanız piyasa tekrar yükseldiğinde hala oyunun içinde olabilirsiniz. Profesyonel yatırımcılar bile hisse senetlerinin ne zaman tekrar yükseleceğini anlayamazlar. Piyasada kalarak, borsa kendine geldiğinde tekrar kazanmaya başlayabilirsiniz.

-Bazı ayarlamalar yapmak: Bir miktar işlem yapmanız gerekiyorsa, satın aldığınız hisseleri değiştirebilirsiniz. Tarihsel olarak, bazı borsa sektörleri azalan piyasalarda diğerlerinden daha iyi durumdadır. Örneğin, yüksek temettü hisse senetleri diğer hisse senetlerinden daha az uçucu olma eğilimindedir. Sektör bazında kamu hizmetleri hisseleri, tüketici odaklı sektörler, hizmet odaklı şirketler, gıda ve ilaç hisseleri, ekonomik gerileme döneminde diğer şirketlere göre daha iyi performans göstermektedir. Bazı hisse senedi sektörleri, bir ayı piyasası sırasında diğerlerinden daha iyi performans gösterir. Kötü haber şu ki, piyasa tekrar düşüşe geçtiğinde bu hisse senetleri, örneğin teknoloji veya gelişmekte olan hisse senetleri kadar hızlı ve yüksek olmama eğilimindedirler.

-Risk yönetimi: İyi ve çeşitliliğe sahip bir portföye sahip olmak her zaman harika bir fikirdir, özellikle de aşağı yönlü piyasalarda. Çalışmalar, çeşitlilikle birlikte risk yönetimi yapmanın yatırım kaybını en aza indirmenin harika bir yolu olduğunu göstermektedir.

-Diğerleri sattığında satın almak: Tarihsel olarak, hisse senetleri bir ayı piyasasından hemen önce çok yüksek bir seviyeye çıkmışlardır. Örneğin, 1987, 1990, 2001 ve 2008'de ABD’de borsalar çöktükten sonra fiyatlar çok yükselmişti. Fiyatlar dipteyken satın almak ise burada bir strateji olarak uygulanabilir. Bu, fiyatlar düşük olduğunda satın aldığınız anlamına gelir, böylece daha fazla kazanç elde edebilirsiniz. Fakat unutmayın, boğa piyasaları gelişim gösterdikçe hisse senetleri aşırı fiyatlanır. Ayı pazarlarında ise daha ucuz olurlar.

Her şeyden önce sakin olun. Ayı piyasaları oldukça hızlı bir şekilde yok olma eğilimindedir ve boğa piyasaları çok daha uzun sürerler. Bir borsa çöküşünden sonra yatırım portföyünüzle ilgili herhangi bir şey yapmadan önce iyi düşünün ve önemlerinizi alın. Portföyünüzün çeşitliliğine dikkat edin ve risk olasılıklarınızı minimize etmeye çalışın.

Kaynaklar:

https://www.luckscout.com/stock-market-crash
https://www.thestreet.com/markets/stock-market-crash-14701585